پیام آذری - در طول سال‌های طولانی، این جنگل گونه‌های جانوری بسیار متنوعی به خود دیده است. حیواناتی از نوع پرندگان، پستانداران، خزندگان و غیره در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند که در حال حاضر بسیاری از آن‌ها منقرض شده‌اند. 
جنگل هیرکانی ایران و جمهوری آذربایجان یکی از مهم‌ترین مناطق زیستی در ایران و جهان محسوب می‌شوند.
این جنگل‌ها در فهرست میراث طبیعی یونسکو نیز به ثبت رسیده‌اند و نقش بسیار مهمی را در شکل‌گیری چرخه زندگی جانوران و گیاهان ایفا می‌کنند. انواع گونه‌های جانوری و گیاهی در این جنگل‌ها وجود دارند که همگی آن‌ها بسیار ارزشمند هستند. متأسفانه در حال حاضر برخی از بخش‌های جنگل‌های هیرکانی از بین رفته و گونه‌های جانوری و گیاهی آن منقرض شده‌اند.
جنگل هیرکانی چیست؟ جنگل‌های هیرکانی یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی در جهان هستند و بیشترین سهم در میان انواع جنگل‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. این جنگل‌ها منبع اصلی تأمین اکسیژن و ایجاد هوای پارک در ایران و منطقه هستند و هم‌زمان صدها گونه گیاهی و جانوری را در خود پرورش می‌دهند.
این جنگل‌ها بخش زیادی از شمال کشور و محدوده‌ای از کشور آذربایجان را پوشش داده‌اند. دانشمندان و زمین‌شناسان ایرانی و خارجی قدمت این جنگل‌ها را بیش از 40 میلیون سال تخمین زده‌اند. جنگل‌های هیرکانی درواقع نوعی موزه طبیعی هستند که طی میلیون‌ها سال پدید آمده‌اند به همین دلیل می‌توان فسیل‌های جانوری و گیاهان چندین هزارساله را در این مجموعه سبز پیدا کرد.
این جنگل‌ها همچون نواری سبزرنگ در حاشیه دریای خزر واقع شده‌اند و بافت آن بسیار متراکم و فشرده است. جنگل هیرکانی همچون سدی بزرگ در مقابل سیل قرار گرفته است. هیرکان گویش محلی کلمه گرگان است. در دوره هخامنشیان به این جنگل‌ها جنگل ورکان گفته می‌شد.
این گنجینه ارزشمند در سال 2019 میلادی در میراث طبیعی یونسکو به‌عنوان اثر مشترک ایران و آذربایجان به ثبت رسید.
موقعیت جغرافیایی جنگل هیرکانی جنگل‌های هیرکانی به‌طور عمده در جنوب دریای خزر و شمال رشته‌کوه البرز واقع شده است. این جنگل‌ها در هر دو کشور ایران و آذربایجان دیده می‌شوند، اما ایران سهم بیشتری از این جنگل‌ها را در خود جای داده است. در 6 استان ایران می‌توانید این جنگل‌ها را مشاهده کنید.
اگر با خرید بلیط قطار سفرمارکت به یکی از شهرهای آذربایجان شرقی، گیلان، اردبیل، گلستان، سمنان، مازندران، سمنان و خراسان شمالی سفر کرده‌اید، سری به این جنگل‌ها بزنید و از طبیعت آن لذت ببرید.
این جنگل‌ها مساحتی معادل دو میلیون و صد و بیست و پنج هزار هکتار دارند که در حدود دو میلیون از آن داخل ایران و باقی آن در جمهوری آذربایجان قرار گرفته است. 50 درصد این جنگل‌ها با مرور زمان از بین رفته‌اند.
بیشترین سهم جنگل‌های هیرکانی در استان مازندران (53 درصد) واقع شده است که این مساحت تقریباً برابر با یک میلیون هکتار است. رتبه بعدی به استان گیلان (26 درصد) و پس از آن به استان گلستان (21 درصد) می‌رسد. به همین دلیل تنها بخش محدودی از این جنگل‌ها در استان آذربایجان شرقی، اردبیل، سمنان و خراسان شمالی واقع شده است.
این جنگل‌‌ها تنها یک درصد از مساحت کل ایران را تشکیل داد‌ه‌اند و تنها 10 درصد از آن‌ها مورد حفاظت سازمان محیط‌زیست قرار گرفته است.
این جنگل‌های گسترده در نقاط مختلف ایران و با ارتفاع‌های گوناگون از دریا تا کوه را پوشش داده‌اند، به همین دلیل پوشش گیاهی و جانوری متنوعی در این مناطق پرورش یافته است.

پوشش گیاهی جنگل‌های هیرکانی همان‌طور که گفته شد، قدمت این جنگل‌ها به میلیون‌ها سال پیش بازمی‌گردد. تنوع پوشش گیاهی به دلیل وجود آب‌وهوای بسیار مطلوب این منطقه است. گونه‌های گیاهی موجود در این جنگل‌ها همواره موردتوجه زیست شناسان قرار گرفته است. در این منطقه بیش از 80 نوع درخت، 50 نوع درختچه و انواع مختلفی از گیاهان بومی یافت می‌شود که بسیاری از آن‌ها تنها در این منطقه رشد می‌کنند.
طبق تحقیقاتی که توسط دانشمندان و زمین شناسان انجام شده است، در هر 1 هزار مترمربع از خاک جنگل‌های هیرکانی بین 500 تا دو هزار مترمربع آب ذخیره می‌شود، زیرا این گیاهان نقش بسیار خوبی را در ذخیره آب ایفا می‌کنند. از طرفی نفوذپذیری آب در خاک این جنگل‌ها بسیار زیاد است. این جنگل‌ها در حفظ اکوسیستم محیط اطراف و جهان بسیار مؤثر هستند.
در میان گونه‌های گیاهی این منطقه می‌توان به درختان برگ سوزنی، درختان برگ‌پهن و همیشه‌سبز اشاره کرد. درختانی با ارتفاع کم و بوته‌ای‌شکل به ‌وفور در این جنگل دیده می‌شوند. از مهم‌ترین درختان این منطقه می‌توان به راش، انجیر، شمشاد، خرمندی، لیلکی، لرگ، انجیلی، نمدار، سرخدار، بارانک، ممرز، زبان‌گنجشک، توسکا، افرا و نارون اشاره کرد.
رویش این گیاهان به آب‌وهوا، شیب جنگل، موقعیت جغرافیایی، فصل و ... بستگی دارد. به‌عنوان‌مثال در بخش‌های مرتفع‌تر می‌توان‌ درختان لور، سرو سابینا، کامونیس و اوری را نیز مشاهده کرد.
اگر به دنبال میوه‌های جنگلی هستید، باید بگوییم نمونه آن‌ها را می‌توانید در بخش‌های کم ارتفاع‌تر پیدا کنید. به‌عنوان‌مثال زغال‌اخته، آلو، سیب وحشی، انار، زالزالک، تمشک و ... در این منطقه یافت می‌شوند.

حیات وحش جنگل‌های هیرکانی در طول سال‌های طولانی، این جنگل گونه‌های جانوری بسیار متنوعی به خود دیده است. حیواناتی از نوع پرندگان، پستانداران، خزندگان و ... در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند که در حال حاضر بسیاری از آن‌ها منقرض شده‌اند. در گذشته 300 گونه حیوانی و جانوری در این منطقه وجود داشت که امروزه تعداد آن‌ها محدودتر شده است.
از انواع پرندگان جنگل هیرکانی می‌توان به عقاب، شاهین، جغد، اردک خاکستری، بلدرچین، کبک، قرقی، کرکس، دارکوب، قرقاول، سار و ... اشاره کرد. در حال حاضر قرقاول‌های خزری در حال انقراض هستند که باید به آن‌ها توجه شود. بیش از 70 نوع ماهی نیز در آب‌های اطراف این جنگل‌ها وجود دارند.
خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، شغال، خارپشت، سمور، خرگوش، گوزن، موش جنگلی، گورکن، گربه وحشی و ... از مشهورترین حیوانات وحشی این منطقه هستند. پستاندارانی همچون مرال، بز، شوکا و کل نیز در این منطقه وجود داشتند که در حال حاضر از بین رفته‌اند. روباه سر دم سیاه و اسبچه خزری از کمیاب‌ترین حیوانات منطقه هستند.

آب‌وهوای جنگل‌های هیرکانی این جنگل‌ها بسته به موقعیت جغرافیایی و مکان قرارگیری آن‌ها آب‌وهوای گوناگونی دارند. اما به‌طورکلی آب‌وهوای این منطقه به سه دسته تقسیم می‌شود.
• آب‌وهوای خشک تابستانی
• آب‌وهوای مرطوب پاییزی
• آب‌وهوای معتدل زمستانی
در بخش‌های مختلف این جنگل‌ها آب‌وهوا نیز متفاوت است و انواع آب‌وهوای مختلف اقلیمی در این جنگل‌ها دیده می‌شود.
مشهورترین جنگل‌های هیرکانی ایران
• جنگل الیمستان
• جنگل ابر شاهرود
• جنگل بولا ساری
• جنگل واز
• جنگل کجور نوشهر
• جنگل لیسار
• جنگل چهارباغ چالوس
• جنگل خشکه داران تنکابن